ΚΑΛΑΝΤΑ: ΟΙ ΚΡΥΦΟΙ ΣΤΙΧΟΙ!

Έρχονται τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά, οι γιορτές, τα δώρα, οι τρεις μάγοι…και γενικά όλοι είναι στον κόσμο τους. Κανείς όμως δεν είχε πραγματικά προσέξει τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα που λένε τα πιτσιρίκια (και όχι μόνο) από σπίτι σε σπίτι. Παλαιότερα, ως αντάλλαγμα κέρδιζαν λίγα γλυκά. Πριν κάτι χρόνια χρήματα. Τώρα τίποτα.

Το θέμα όμως είναι ότι όλοι έχουμε μάθει να λέμε τα κάλαντα τόσο αυθόρμητα, που δεν έχουμε μπει στον κόπο να προσέξουμε τους στίχους και το νόημά τους.

 

Παραδεχτείτε το! Ποτέ δεν καταλάβατε τι σημαίνουν τα λόγια στα κάλαντα! Απλά τα τραγουδάτε επειδή έτσι τα μάθατε. Προσπαθήστε να τα τραγουδήσετε αυτή τη στιγμή από μέσα σας. Θα δείτε ότι σε πολλά σημεία δεν είστε σίγουροι αν χρησιμοποιείτε τις σωστές λέξεις και θα το ξανασκεφτείτε. Ο λόγος που ποτέ δε σας ανησύχησε αυτό, όταν τα λέγατε μικροί, είναι ότι πρώτον, τα λέγατε μαζί με άλλους και οι φωνές κάλυπταν η μία την άλλη και δεύτερον, ο οικοδεσπότης (που επίσης δεν κατανοούσε τα λόγια) σιγά μην παρακολουθούσε τι λέγατε. Το μόνο που τον απασχολούσε ήταν να βρει λίγα ψιλά να σας ξεφορτωθεί.

Γιατί αν γνωρίζαμε τα λόγια και το νόημά τους, θα βρισκόμασταν μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη. Στην πραγματικότητα, οι στίχοι στα κάλαντα της πρωτοχρονιάς λίγη σχέση έχουν με το συγκεκριμένο γεγονός. Και αυτή η αντίφαση είναι καλά κρυμμένη, λόγω του ωραίου αποτελέσματος που παράγει η ομοιοκαταληξία και η μελωδία.

Ας προσέξουμε λίγο (πραγματικά αυτή τη φορά) τις πρώτες στροφές:

 

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά

*Ψηλή μου δέντρολιβανιά

κι αρχή καλός μας χρόνος

*εκκλησιά με τ` άγιο θόλος

 

>Τι θα πει «Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά-Ψηλή μου δέντρολιβανιά»! Και αυτό το άγιος θόλος τι είναι;

 

Άγιος Βασίλης έρχεται

*και δεν μας καταδέχεται

Από την Καισαρεία

*συ είσαι αρχόντισσα κυρία

 

>Ο Άγιος Βασίλης γιατί να μη μας καταδέχεται; (απορία που πάντα είχα). Επίσης, σε ποιόν απευθύνεται ο στίχος «συ είσαι αρχόντισσα κυρία»;

 

Βαστάει εικόνα και χαρτί

*ζαχαροκάντιο ζυμωτή

χαρτί και καλαμάρι

*δες και με το παλικάρι

κτλ.

 

>Τι σημαίνει «χαρτί και καλαμάρι-Δες και με το παλικάρι»! (ποιο παλικάρι; Πέντε 10χρονα τραγουδάνε μπας και βγάλουν κάνα φράγκο). Και τι σχέση έχει το ζαχαροκάντυο;

Οι στίχοι πραγματικά δε βγάζουν νόημα. Είναι άλλα αντί άλλων! Δε συνδέονται με κανέναν τρόπο μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, είναι σαν έχουν μπλεχτεί δύο διαφορετικά ποιήματα το ένα μέσα στο άλλο. Αν αφαιρέσουμε τους ζυγούς στίχους (με αστερίσκο) τα κάλαντα έχουν περισσότερη λογική (αν και χωρίς ομοιοκαταληξία) και ξαφνικά αποκτούν συνοχή:

 

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά

κι αρχή καλός μας χρόνος.

Άγιος Βασίλης έρχεται

Από την Καισαρεία

Βαστάει εικόνα και χαρτί

χαρτί και καλαμάρι κτλ.

 

Για την ιστορία, αρχικά, να αναφερθεί ότι τα κάλαντα ως έθιμο προέρχονται από το Μεσαίωνα και το Βυζάντιο και τραγουδιόνταν από τους καλενδιστές. Η τελική τους μορφή, πάντως, είναι αποτέλεσμα πολλών αλλαγών που έγιναν με την πάροδο των χρόνων και η προέλευσή τους δεν είναι ακριβής.

 

Η ερμηνεία: Εκείνη την εποχή η κοινωνική διαστρωμάτωση δεν επέτρεπε τα πολλά πάρε-δώσε μεταξύ απλών πολιτών (όχλος) και αριστοκρατίας. Πόσο μάλλον η έκφραση των συναισθημάτων. Έτσι, αν ένας νέος της μέσης αστικής τάξης είχε ερωτευτεί μία δεσποινίδα του παλατιού, ήταν σχεδόν αδύνατο να την πλησιάσει. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να γίνει αυτό ήταν στις γιορτές του νέου έτους, όπου θα της απήγγειλε τις ευχές. Ένας λοιπόν τέτοιος ερωτοχτυπημένος νέος βρήκε έναν ευφυή τρόπο να πει στη δεσποσύνη που του έκλεψε την καρδιά αυτά που ήθελε, χωρίς να γίνει αντιληπτός από του άλλους (ο πατέρας της και η λοιπή σνομπαρία). Έμπλεξε ανάμεσα στους στίχους των ευχών δικά του λόγια, ώστε να διατηρούν το ρυθμό των καλάντων και ταυτόχρονα να εξομολογούνται τον έρωτά του στην κοπελιά!

Έτσι, προσφωνεί τη νέα στο μπαλκόνι «ψηλή δεντρολιβανιά» και παρομοιάζει το καπέλο της (στην εποχή εκείνη ψηλό με κορυφή) ή τα μαλλιά της με τον θόλο της εκκλησίας. Επίσης την λέει «αρχόντισσα κυρία», αφού ανήκει σε αυτοκρατορική οικογένεια, παραπονούμενος ότι τον κοιτά αφ’ υψηλού και «δεν τον καταδέχεται» (το παίζει δύσκολη). Στη συνέχεια κάνει και το κομπλιμέντο του λέγοντάς την γλυκιά (ζαχαροκάντυο < ζαχαρο-κάρδιο) και την παρακαλεί να του ρίξει ένα βλέμμα: «δες και με το παλικάρι».

Η τεχνική αυτή -να ανακατεύονται κρυφά μηνύματα στους στίχους τραγουδιών- ήταν συνηθισμένη και χρησιμοποιούνταν από τους τροβαδούρους της εποχής για τέτοιους σκοπούς. Έτσι, μετέδιδαν μηνύματα σε αυτούς που ήθελαν, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί από τα άλλα άτομα του παλατιού, οι οποίοι νοιάζονταν μόνο για την ωραία μουσική!